کوتاهی تاندون آشیل در کودکان یکی از علل شایع اختلالات حرکتی و راه رفتن است که میتواند در اثر عوامل مختلفی از جمله مشکلات عصبی، ساختاری یا حتی عادات حرکتی ایجاد شود.
شناخت بهموقع این مشکل، ارزیابی شدت آن بر اساس دامنه حرکتی مچ پا، و انتخاب درمان مناسب (از تمرینهای ساده تا روشهای تخصصی مانند فیزیوتراپی، بوتاکس یا در مواردی جراحی) در جلوگیری از عوارض بعدی اهمیت دارد. برای تصمیمگیری درست، لازم است شرایط کودک بهدقت بررسی شده و اقدامات درمانی مناسب طبق نظر پزشک انجام شود.
آیا واقعاً مشکل فرزندم از کوتاهی تاندون آشیل است؟
اگر فرزندتان بهصورت مداوم روی پنجه راه میرود، پاشنهاش با زمین تماس ندارد و مچ پایش سفت است، احتمال کوتاهی تاندون آشیل مطرح است. اما اگر این وضعیت فقط گهگاهی دیده میشود و سایر حرکات طبیعیاند، ممکن است صرفاً یک عادت حرکتی باشد.
در ادامه، بر اساس سن کودک و مجموعهای از علائم رایج، میتوانید بهصورت تقریبی تشخیص دهید که آیا احتمال کوتاهی تاندون آشیل در فرزندتان وجود دارد یا خیر.
مطالعات نشان دادهاند که حدود ۷ تا ۲۴٪ از کودکان در سالهای اولیه زندگی روی پنجه راه میروند، که در بسیاری موارد طبیعی و گذراست. اما اگر این الگو تا بعد از سه سالگی ادامه پیدا کند، احتمال اختلالاتی مثل کوتاهی تاندون آشیل بیشتر میشود و نیاز به بررسی دارد (منبع).
همچنین مطالعه جدیدی نشان داده که راه رفتن مداوم روی پنجه پس از پنج سالگی باید جدی گرفته شده و از نظر ساختاری بررسی شود.
اولین نشانههای کوتاهی تاندون آشیل در راه رفتن کودک
تاندون آشیل، نوار محکمی در پشت ساق است که عضلههای پا را به پاشنه وصل میکند. اگر این تاندون بهاندازه کافی کشیده نباشد، مچ پا نمیتواند بهدرستی خم شود و کودک بهجای راهرفتن کامل روی کف پا، روی پنجه حرکت میکند.
اولین نشانههای این مشکل معمولاً در راه رفتن کودک دیده میشود: راهرفتن مکرر روی پنجه، تماس نداشتن پاشنه با زمین، یا سفتی مچ پا هنگام حرکت. اگر این علائم ادامهدار باشند، ممکن است نشاندهندهی کوتاهی تاندون آشیل باشند و نیاز به بررسی پزشکی داشته باشند.
تفاوت کوتاهی آشیل با عادت راه رفتن روی پنجه
بعضی کودکان (بهویژه در سنین پایین) برای بازی یا بهصورت موقتی روی پنجه راه میروند، بدون اینکه مشکلی در تاندون یا عضله داشته باشند. این حالت معمولاً بدون درد است، کودک میتواند روی پاشنه هم راه برود، و با رشد بیشتر، خودبهخود برطرف میشود.
اما در کوتاهی تاندون آشیل، کودک توانایی فیزیکی برای قرار دادن پاشنه روی زمین را ندارد. مچ پا سفت است، دامنه حرکت محدود میشود و نشانهها پایدار باقی میمانند. در چنین مواردی، راه رفتن روی پنجه اجباری و مداوم است، نه از روی عادت.
تشخیص این تفاوت، اولین گام برای جلوگیری از پیشرفت مشکل و انتخاب مسیر درمانی درست است.
علل شایع کوتاهی تاندون آشیل در کودکان
در سالهای اخیر، بهویژه پس از دوران همهگیری کرونا، کاهش سطح فعالیت بدنی کودکان و افزایش زمان نشستن یا استفاده از ابزارهای دیجیتال باعث شده بروز کوتاهی تاندون آشیل در سنین پایینتر شایعتر شود. همچنین ورزشهایی مانند باله، ژیمناستیک یا فوتبال که فشار مکرر روی سرپنجه وارد میکنند، در صورت نبود برنامه کششی مناسب میتوانند خطر کوتاهی را افزایش دهند. از دیگر عوامل تشدیدکننده میتوان به ژنتیک، اضافهوزن، و اختلال در الگوی رشد عضلانی-اسکلتی اشاره کرد.
شدت این مشکل چقدر است؟
اگر احساس میکنید پای فرزندتان سفت شده یا بیشتر روی پنجه راه میرود، طبیعی است که نگران شوید.
کوتاهی تاندون آشیل میتواند خفیف، متوسط یا شدید باشد. در این بخش به شما کمک میکنیم تا با چند علامت ساده، شدت مشکل را تا حدی تشخیص دهید و متوجه شوید که چه زمانی باید پیگیری جدیتری انجام شود.
درجهبندی شدت کوتاهی تاندون آشیل (بر اساس دامنه حرکتی مچ پا)
این دستهبندی به شما کمک میکند با توجه به میزان حرکت مچ پای فرزندتان، شدت احتمالی کوتاهی تاندون را بهتر تشخیص دهید.
همچنین در اندازهگیری با گونیا:
- عدد ۰ درجه نشاندهنده زاویه قائمه بین ساق و کف پاست.
- عدد مثبت بیانگر حرکت مناسب مچ پا به سمت بالا است.
- عدد منفی نشانه محدودیت حرکتی و احتمال کوتاهی تاندون آشیل میباشد.
✅ خفیف
✅ پا کمی سفت است، اما با فشار ملایم بالا میآید.
✅ کودک معمولاً طبیعی راه میرود یا فقط گاهی روی پنجه میرود.
✅ دامنه حرکت: 0 تا +5 درجه
✅ متوسط
✅ بالا آوردن پا سختتر است و مقاومت مشخصی دارد.
✅ کودک اغلب روی پنجه پا راه میرود؛ پاشنه گاهی به زمین نمیرسد.
✅ دامنه حرکت: 0 تا -10 درجه
✅ شدید
✅ پا بهسختی یا اصلاً به سمت بالا خم نمیشود؛ کاملاً خشک است.
✅ پاشنه با زمین تماس ندارد و راه رفتن کودک غیرطبیعی است.
✅ ممکن است عضله پشت ساق لاغر شده باشد یا کودک نتواند پاشنه را به زمین برساند.
✅ دامنه حرکت: بیشتر از -10 درجه
در صورت مشاهده محدودیت زیاد، حتماً به پزشک یا فیزیوتراپیست مراجعه شود.
برای درمان کوتاهی تاندون آشیل چه باید کرد؟
درمان کوتاهی تاندون آشیل بر اساس شدت آن متفاوت است. در موارد خفیف، تمرینهای کششی ساده تحت نظر پزشک یا فیزیوتراپیست معمولاً کافی است و در بسیاری از کودکان میتواند از پیشرفت مشکل جلوگیری کند.
در درجات متوسط، استفاده از اسپلینتهای شبانه، فیزیوتراپی تخصصی و در برخی موارد تزریق بوتاکس برای کاهش اسپاسم عضله پشت ساق توصیه میشود. اگر مشکل شدید باشد و با روشهای غیرتهاجمی بهبود نیابد، ممکن است جراحی لازم باشد، که در ادامه به آنها پرداختهایم.
در همهی موارد، تشخیص و تصمیم نهایی باید توسط پزشک متخصص انجام شود.
اگر کوتاهی تاندون آشیل در زمان مناسب درمان نشود، نهتنها الگوی راهرفتن کودک بهصورت پنگوئنی و غیرطبیعی باقی میماند، بلکه ممکن است باعث ایجاد صافی کف پا، زانوی پرانتزی، درد مزمن زیر کشکک زانو و حتی بروز عارضههایی مانند هاگلند شود که درمان آنها در نوجوانی بسیار دشوارتر خواهد بود.
🏠 در خانه چه کاری از شما برمیآید؟
اگر احساس میکنید مچ پای فرزندتان کمی سفت است یا گاهی فقط روی پنجه راه میرود، نگران نباشید؛ در خیلی از موارد خفیف، میتوان با تمرینهای ساده و مراقبت در خانه از پیشرفت مشکل جلوگیری کرد ولی خیلی مهم است که این کارها بدون نظر پزشک انجام نشود.
مطالعهای نشان داد که استفاده منظم از تمرینهای کششی و آتل شبانه میتواند در کنترل کوتاهی مؤثر باشد. در ادامه چند تمرین رایج و موثر را معرفی میکنیم.
۱. کشش پاشنه با حوله
- کودک را بنشانید، پاها دراز باشد.
- یک حوله را دور کف پای کودک بیندازید و دو سر آن را بگیرید.
- بهآرامی پا را به سمت بالا (بهسمت صورت) بکشید تا کشش پشت ساق حس شود.
- مدت: ۱۵ تا ۲۰ ثانیه، روزی ۳ تا ۵ بار.
۲. کشش در حالت ایستاده با تکیه به دیوار (برای کودکان بالای ۴–۵ سال)
- کودک رو به دیوار بایستد و دستها را به دیوار تکیه دهد.
- یک پا را عقب بگذارد، پاشنه روی زمین، زانو صاف.
- بدن را به جلو خم کند تا کشش در پشت ساق احساس شود.
- مدت: ۲۰ ثانیه، هر پا ۳ بار.
۳. حرکت پدال زدن در هوا
- کودک را به پشت بخوابانید.
- پاها را بگیرید و بهصورت دوچرخهسواری در هوا حرکت دهید.
- کمک میکند مفصل مچ و عضلات ساق پا فعال بمانند.
۴. نوشتن با پا
- از کودک بخواهید با نوک انگشتان پا (در حالت نشسته) حروف یا شکلهایی را در هوا بکشد.
- این تمرین باعث افزایش دامنه حرکتی مچ و کنترل عضلات میشود.
🩺 چه زمانی پای درمانهای تخصصی وسط میآید؟
اگر تمرینهای ساده تغییری ایجاد نکردهاند، و کودک هنوز روی پنجه راه میرود یا مچ پایش سفت مانده، وقت آن است که با پزشک درباره درمانهای تخصصیتر مشورت کنید. بسته به شرایط، ممکن است یک یا چند مورد از این روشها پیشنهاد شود.
- فیزیوتراپی هدفمند
با تمرینهای تخصصی که زیر نظر فیزیوتراپیست انجام میشود، دامنهی حرکتی مچ پا بهتدریج بهبود مییابد و الگوی راهرفتن کودک اصلاح میشود. تمرینهای کششی، تعادلی، و تقویتی معمولاً در این مرحله استفاده میشوند.
- اسپلینت شبانه
اسپلینت یا آتل مخصوصی است که پا را هنگام خواب در موقعیت کشیده نگه میدارد و به تدریج به افزایش انعطافپذیری تاندون آشیل کمک میکند. این روش کاملاً غیرتهاجمی است و معمولاً کنار فیزیوتراپی تجویز میشود.
- تزریق بوتاکس
در مواردی که عضلهی ساق پا (بهویژه گاستروکنمیوس) بیش از حد سفت یا اسپاستیک است، تزریق بوتاکس میتواند باعث شل شدن موقت عضله شود. این کاهش تنش عضلانی به تاندون آشیل فرصت میدهد تا با تمرین، آتل یا گچگیری، طول طبیعیتری پیدا کند. این روش معمولاً برای کودکانی با سفتی غیرطبیعی عضله خفیف تا متوسط مؤثر است.
مطالعات نشان دادهاند که تزریق بوتاکس همراه با فیزیوتراپی و آتل یا گچگیری میتواند بهطور قابل توجهی دامنه حرکتی مچ پا را افزایش دهد. همچنین، ترکیب بوتاکس با گچگیری اثر مشابه یا حتی بهتری نسبت به هرکدام بهتنهایی داشت.
همچنین در مطالعهای دیگر، این ترکیب در ۴۳ کودک مبتلا به فلج مغزی باعث بهبود قابلتوجه در راهرفتن و دامنه حرکت شد.
🔪 آیا کار به جراحی میکشد؟
در مواردی که درمانهای غیرتهاجمی مانند فیزیوتراپی، اسپلینت یا تزریق بوتاکس مؤثر نباشند و کوتاهی تاندون آشیل شدید باشد، ممکن است جراحی تنها گزینه باقیمانده باشد. نوع جراحی بر اساس ارزیابی دقیق عملکرد پا، شدت محدودیت حرکتی و شرایط عضلانی-اسکلتی انتخاب میشود. طبق مطالعات، انتخاب نوع جراحی (مثل طولانیسازی تاندون یا رهاسازی عضلات) باید بر اساس ارزیابی دقیق عملکرد پا و ساختار حرکتی انجام شود.
مطالعات نشان دادهاند که روشهایی مانند Sliding Technique یا Z-Lengthening که از طریق برش باز یا بسته انجام میشوند، میتوانند دامنه حرکتی مچ پا را بهطور مؤثری افزایش دهند و از خشکی کامل جلوگیری کنند. همچنین شواهدی وجود دارد که ترکیب درمانهای فیزیوتراپی با رویکردهای جراحی نتایج بهتری در بازیابی عملکرد حرکتی ایجاد میکند.
همچنین، پژوهشها نشان میدهند که انجام جراحی در سنین پایین، بهویژه در کودکان مبتلا به فلج مغزی یکطرفه، ممکن است با خطر بازگشت مجدد کوتاهی همراه باشد
سوالات متداول
آیا کوتاهی تاندون آشیل در کودکان همیشه نیاز به درمان دارد؟
در موارد خفیف، بهویژه اگر کودک کمتر از سه سال داشته باشد و علائم پایدار نباشند، ممکن است تنها نیاز به پایش و تمرینهای سبک باشد. اما در صورت تداوم علائم یا اختلال در راه رفتن، مداخله درمانی ضروری است.
چطور بفهمیم راه رفتن روی پنجه کودک طبیعی است یا نشانه مشکل؟
اگر کودک گاهی و برای بازی روی پنجه راه میرود ولی میتواند راحت پاشنهاش را زمین بگذارد، این معمولاً طبیعی است. اما اگر راه رفتن روی پنجه مداوم باشد، پاشنه با زمین تماس نگیرد یا مچ سفت باشد، احتمال مشکل ساختاری مثل کوتاهی تاندون مطرح است.
آیا کف پای صاف میتواند باعث کوتاهی تاندون آشیل شود؟
بله. مطالعات نشان دادهاند که در کودکان با کف پای صاف انعطافپذیر، کوتاهی تاندون آشیل بهصورت شایع دیده میشود و این وضعیت میتواند با درد و محدودیت حرکتی همراه شود.
آیا گچگیری در کودکان ممکن است خودش باعث کوتاهی تاندون شود؟
در صورتی که مچ پا برای مدت طولانی در وضعیت خاصی بیحرکت بماند (مثلاً بهدلیل گچگیری)، احتمال سفت شدن و کاهش انعطافپذیری تاندون وجود دارد. برای پیشگیری، فیزیوتراپی پس از خارج کردن گچ توصیه میشود.
آیا کوتاهی تاندون آشیل ممکن است در یک پا بیشتر از پای دیگر باشد؟
بله. گاهی این اختلال فقط در یک پا ایجاد میشود، مخصوصاً در کودکانی با اختلالات عصبی یکطرفه (مثلاً همیپلژی). تفاوت بین پاها ممکن است در راه رفتن یا ایستادن قابل مشاهده باشد.
آیا ارثی بودن در کوتاهی تاندون آشیل نقش دارد؟
در مواردی که کودک با دفورمیتیهایی مانند پاچنبری به دنیا میآید، نقش ژنتیک مطرح است. حتی اگر سابقه خانوادگی مشخصی نباشد، احتمال بروز موارد مشابه در نسلهای بعدی وجود دارد.
آیا میتوان بهتنهایی با تمرینهای خانگی این مشکل را حل کرد؟
در موارد بسیار خفیف و با تشخیص پزشک، ممکن است تمرینهای کششی خانگی کفایت کند. اما بدون ارزیابی دقیق توسط فیزیوتراپیست، انجام تمرینها میتواند ناکارآمد یا حتی مضر باشد.
تزریق بوتاکس برای همه کودکان مبتلا توصیه میشود؟
خیر. بوتاکس معمولاً در مواردی که اسپاسم عضله پشت ساق باعث محدودیت حرکتی شده کاربرد دارد. این روش باید توسط پزشک متخصص و پس از ارزیابی دقیق عملکرد حرکتی کودک انجام شود.
تفاوت اسپلینت شبانه و ارتز روزانه چیست؟
اسپلینت شبانه برای کشش تدریجی تاندون در زمان استراحت استفاده میشود، در حالیکه ارتز روزانه با هدف اصلاح الگوی راه رفتن کودک طراحی میشود. ترکیب این دو در درمان مؤثرتر است.
آیا عمل جراحی برای کودکان زیر ۵ سال ایمن است؟
جراحی در سنین پایین تنها در موارد بسیار شدید و مقاوم به درمان انجام میشود. تحقیقات هشدار دادهاند که جراحی زودهنگام، بهویژه در کودکان با فلج مغزی یکطرفه، میتواند منجر به بازگشت مجدد کوتاهی شود.
اگر درمان نشود، چه عوارضی در آینده ممکن است رخ دهد؟
بیتوجهی به این مشکل ممکن است منجر به اختلالات مزمن در راه رفتن، تغییر فرم پا، تحلیل عضله ساق، درد مزمن و در نهایت نیاز به جراحی پیچیده در سنین بالاتر شود.
چه تفاوتی میان کوتاهی تاندون و اسپاستیسیته عضلات ساق وجود دارد؟
کوتاهی تاندون بیشتر به ساختار غیرقابل کشش مربوط است، در حالیکه اسپاستیسیته یک حالت افزایش تون عضلانی ناشی از مشکلات عصبی است. در بسیاری موارد، هر دو با هم دیده میشوند.
تست سیلور اسکال دقیقاً چه کمکی به تشخیص میکند؟
این تست تفاوت دامنه حرکتی مچ پا در دو حالت زانوی صاف و خم را میسنجد. اگر دامنه با زانوی خم بیشتر باشد، مشکل بیشتر عضلانی است. اگر تفاوتی نباشد، احتمال درگیری تاندون بالاتر است.
نقش کفش مناسب در درمان چیست؟
کفشهایی با کفی مناسب و پاشنه کنترلشده میتوانند به بهبود الگوی راه رفتن کمک کنند، بهویژه در موارد خفیف تا متوسط. با این حال، جایگزین فیزیوتراپی یا اسپلینت نیستند.
آیا تغذیه یا کمبود ویتامین در ایجاد این مشکل مؤثر است؟
در حالت کلی خیر، اما کمبود ویتامین D و مشکلات رشد استخوانی میتواند به سفتی عضلات و ضعف حرکتی منجر شود که بهطور غیرمستقیم بر دامنه حرکت تأثیر میگذارد.
بهترین سن برای شروع درمان چه زمانی است؟
هرچه زودتر علائم تشخیص داده شوند، درمان مؤثرتر خواهد بود. سن طلایی برای درمان غیرجراحی معمولاً زیر ۷ سال است، پیش از آنکه الگوی حرکتی تثبیت شود.
آیا میتوان از اسپلینت بهصورت شبانهروزی استفاده کرد؟
خیر. استفاده مداوم از اسپلینت میتواند باعث ضعف عضلانی و اختلال در تحرک طبیعی کودک شود. زمان استفاده باید طبق نظر فیزیوتراپیست مشخص شود.
دامنه حرکت مچ پا را چگونه در خانه بررسی کنیم؟
با استفاده از گونیا و خمکردن مچ پا به سمت صورت کودک در حالت زانوی صاف، میتوان دامنه حرکت را اندازه گرفت. مقادیر کمتر از صفر درجه ممکن است نشانه محدودیت باشد.
آیا حرکات اصلاحی در استخر تأثیر بیشتری دارند؟
بله. ورزش در آب فشار کمتری به مفاصل وارد کرده و به افزایش دامنه حرکت و کشش عضلات کمک میکند. البته باید زیر نظر متخصص و با برنامه مشخص انجام شود.
چقدر طول میکشد تا درمان کامل شود؟
بسته به شدت مشکل، درمان ممکن است از چند ماه تا یک سال یا بیشتر ادامه یابد. پیشرفت به سن کودک، شدت کوتاهی، پیگیری تمرینها و انتخاب روش درمانی بستگی دارد.